ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
Εἶναι καιρὸς ποὺ θαυμάζω ὁρισμένα μοντέρνα τεμένη τῆς Χαλκηδόνος,ὅπως τὸ Marmara İlahiyat camii στὸ Bağlarbaşı καὶ τὸ Şakirin camii στὸ Karacaahmet, τοὐλάχιστον ἐξωτερικῶς.
Εἶναι δὲ γνωστὸν ὅτι, αἱ καλλιτεχνικαὶ ἐκφράσεις ἀλάσσουν κατὰ καιρούς. Οὕτως καὶ ἡ Ὀθωμανικὴ ἀρχιτεκτονικὴ ἐγνώρισε τὴν κλασσικὴν περίοδον αὐτῆς, τὴν τοῦ Barock, Rococo. Empire, Νεοκλασσικήν, καὶ σήμερον τὴν μοντέρναν Νεο-οθωμανικὴν τοιαύτην. Δὲν ἔχει δὲ σημασίαν ἐὰν μία τέχνη προσλαμβάνει στοιχεῖα ἐκ προτέρας. Τοῦτο ἄλλωστε ἔπραττον καὶ ἕτεροι πολιτισμοί, τὸ σπουδαιότερον δὲ εἶναι ἡ νέα πνοὴ ἡ ὁποία τοιουτοτρόπως καὶ ἐφ΄ ὅσον δημιουργεῖται. Ἄλλωστε τὸ Ἰσλὰμ προσηρμόζετο συχνάκις πρὸς τοὺς ὑφισταμένους πολιτισμοὺς καὶ παρήγαγε νέας συμφώνους πρὸς τὴν ταυτότητά του μορφάς. Οὕτω ἔχομεν παγοδόμορφα τεμένη εἰς τὴν Κίνα, ναοσυμπλέγματα ἐν Ἰνδονησίᾳ, πηλόμορφα ἢ μετὰ κιόνων εἰς τὴν Ἀραβίαν (πρβλ. τὸ Mezquita ἐν Ἱσπανία). Ἂς μὴ λησμονῶμεν λοιπόν, ὅτι πολλάκις διὰ τῆς ἀριστοτεχνικῆς ὀσμώσεως διαφορετικῶν στοιχείων, προκύπτουν ἔργα σημαντικὰ καὶ ἐνδιαφέροντα, ἐνῶ στεῖρα παραμένουν τὰ ἄμοιρα ταύτης.
Καὶ ὑπάρχουν πρὸς τοῦτο ὑποστηρικταὶ τῆς θέσεως αὐτῆς μὲ τὴν δημιουργίαν μιᾶς Εὐρω- ἢ Ἀμερικανοισλαμικῆς ἀρχιτεκτονικῆς (Emre Arolat, Abdul-Ahmad Rashid), ἀλλὰ καὶ οἱ ἀντίθετοι συνήθως συντηρητικοί -ὡς συμβαίνει μὲ τοὺς βυζαντινούς, νεοβυζαντινοὺς καὶ μετανεοβυζαντινοὺς ἁγιογράφους εἰς τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Τὰ ἐπιχειρήματα δὲ τῶν ἀβαγκαρντιστῶν, εἶναι ὅτι τὰ τεμένη αὐτὰ ἀνταποκρίνονται καλλίτερον πρὸς τὰς ἀπαιτήσεις τῶν συγχρόνων πιστῶν (tempora mutantur), ὅτι ἀποτελοῦν κέντρα συναντήσεως διαφόρων θρησκευτικῶν κοινοτήτων -τοῦθ'ὅπερ σημαντικὸν διὰ τὸν θεολογικὸν διαθρησκειακὸν καὶ διαπολιτισμικὸν διάλογον, ἀποδεικνυομένης τῆς συμβολῆς τῆς τέχνης καὶ εἰς τὸν τομέαν αὐτόν-, ὅτι ἡ Ἰσλαμικὴ φιλοσοφία θεωρεῖ τὴν ἁπλότητα ὡς μίαν ἀρχήν, ὅτι τὰ τεμένη δέον νὰ εἶναι χῶροι ἠρεμίας, περισυλλογῆς καὶ ταπεινώσεως, σύμβολα τῆς ἰσχύος τοῦ Ἰσλάμ, ἔνθα τιμᾶται ὁ Θεός, ὅτι ἀρχικῶς αὐτὰ δὲν εἶχον οὔτε τρούλλους οὔτε μιναρέδες κλπ.
Πάντως ρυθμολογικῶς εἰς τὴν Νεο-οθωμανικὴν Ἀρχιτεκτονικὴν ἀπαντοῦν σήμερον, ὡς καὶ εἰς τὴν βυζαντινὴν ἁγιογραφίαν, τρεῖς κατευθύνσεις: 1- Ἡ τῆς ἀντιγραφῆς παλαιῶν προτύπων, 2- Ἡ τῆς συνδέσεως παραδοσιακῶν καὶ μοντέρνων στοιχείων καὶ 3- Ἡ τῆς δημιουργίας ἐντελῶς νέων καὶ πρωτοποριακῶν ἔργων, τὰ ὁποῖα ὅμως εἶναι περιορισμένα.
Ἐπίσης δὲν φαίνεται ἰδιαιτέρως σημαντικὸν ἐὰν οἱ δημιουργοί των ἀνήκουν καὶ εἰς διάφορα θρησκεύματα. Ἀρκεῖ οὗτοι νὰ γνωρίζουν καὶ νὰ ἐμφοροῦνται ἀπὸ τὸ πνεῦμα τοῦ Μουσουλμανισμοῦ. Μεταξὺ δὲ αὐτῶν ὑπάρχουν οὐχὶ μόνον ἄνδρες ἀλλὰ καὶ γυναῖκες. Εἶναι δὲ οἱ ἀκόλουθοι: Başar Arcalı, Emre Arolat, Merih Aykaç, Şefık Birkiye, Selim Dalaman, Zeynep Fidillioğlu, Orhan Gökkus, Osman Edip Gürel, Necla Gürel, Abdul-Ahmad Rashid, Mehmet Bedri Sevinçoy, Hüsrev Tayla, Paul Böhm, Boran Burchhardt, Alen Jasarević, Hubert Geissler, Gernot Kramer, Koller-Heitmann-Schütz, Rudolf Steinbach κ.ἄ.
Μεταξὺ λοιπὸν τῶν ἐντυπωσιακῶν τεμενῶν τῆς Νεο-οθωμανικῆς αὐτῆς ἀρχιτεκτονικῆςἱκανὰ τῶν ὁποίων μαρτυροῦν μεγαλοφυῆ σύλληψιν καὶ ἀρτίαν ἐκτέλεσιν, ἠμποροῦν νὰ ἀναφερθοῦν καὶ τὰ ἀκόλουθα:
Τουρκία: Νῆσος Πρώτη: (1956). Χαλκηδών: (Karacaahmet: Şakirin, Bağlarbaşı: Marmara İlahiyat Fakültesi μὲ τὴν χελιδονοσκεπήν), Ταξείμ (ὑπὸ κατασκεήν, πιθανῶς Art Deco). Büyükçekmece (Ἄθυρα): (Sancaktar ὑπόγειον προφυλαγμένον σπήλαιον).
Ἡνωμένα Ἀραβικὰ Ἐμιράτα: Dubai: (Al warqa'a).
Κατάρ: Doha: (τέμενος τοῦ Κέντρου Ἐκπαιδεύσεως, Aspire Zone, Jumma).
Πακιστάν: Islamabad: (Faisal).
Γερμανία: Ἐνταῦθα ὑπάρχουν πέραν τῶν 2.000 τεμενῶν, 100 τῶν ὁποίων εἶναι μοντέρνα.
Aachen: (Bilal). Brandenburg Wünsdorf: (τὸ πρῶτον ἐκεῖ τέμενος). Hamburg: (Fuzle-Omar). Köln (Κεντρικὸν μὲ οἱονεὶ προσευχομένας "τοιχοχεῖρας"). Mannheim: (Yavuz-Sultan Selim). Moers: (Diyanet). München: (Freimann). Penzberg: (τέμενος τοῦ Ἰσλαμικοῦ Forum καὶ τοῦ Ἰσλαμικοῦ Κέντρου). Wolfsburg: (τέμενος τοῦ Ἰσλαμικοῦ Κέντρου Art Deco).
Η.Π.Α.: καὶ ἐνταῦθα ὑπάρχουν περὶ τὰ 2.000 τεμένη.
Arizona: Tempe. Michigan: Dearborn. Washington: Pullman. Connecticut: Windsor (μετὰ galerie διὰ γυναῖκας).
Τελικῶς, δέον νὰ τονισθεῖ, ὅτι ἡ Ὀθωμανικὴ τεμενοαρχιτεκτονικὴ εἰς τὰς ποικίλας ρυθμολογικὰς ἐκφάνσεις αὐτῆς, αἱ ὁποῖαι ἔχουν ἰδιαιτέραν χάριν, κατέχει ἀναμφιβόλως μίαν σημαντικὴν θέσιν εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς παγκοσμίου θρησκευτικῆς ἀρχιτεκτονικῆς. Διὸ καὶ δέον οἱ νέοι δημιουργοὶ νὰ στηρίζονται διὰ τὸ ἔργον αὐτῶν, τὸ ὁποῖον προσδίδει καὶ μίαν γοητευτικὴν ὄψιν εἰς τὴν ὡραίαν πόλιν μας, ἔστω καὶ ἂν ὁρισμένοι, ὡς συνήθως, δὲν συμφωνοῦν πρὸς αὐτούς1.
_________________________________________________________
1- C. Welzbacher, Euroislam-Architektur. Die neuen Moscheen des Abendlandes, Ἄμστερνταμ 2008. Institut Auslandsbeziehungen e. V. Ἐκδ., Kubus oder Kuppel. Moscheen-Perspektiven einer Bauaufgabe, Τυβίγγη 2012.